Zlatar Planina



Zlatar nalazi se na četiri kilometra udaljenosti od Nove Varoši, u pravcu Sjenice. Prostire se između reka Lima, Uvca, Mileševke i Bistrice, u dužini od 22 i širini od 12 kilometara.

Prosečna nadmorska visina planine je 1.230 metara a najviši vrh Golo brdo je na 1.627 metara nadmorske visine.

Po autentičnim prirodnim odlikama, morfologiji, klimi i bogatom biljnom pokrivaču, svrstava se u značajne turističke regije, sa izuzetnim potencijalima za razvoj sportsko- rekreativnog, izletničkog, zdravstvenog, seoskog, lovnog, kongresnog i drugih oblika turizma.

Zlatar spada u grupu planina srednje visine s tim što najveći procenat njegove površine leži u granicama između 1.200 i 1.400 metara. Visinski, klimatski i pejzažno sličan je Goliji, Javoru i Tari.

Zahvaljujući izuzetnom spoju mediteranske i planinske klime, najvećem broju sunčanih dana u Srbiji (285), izuzetno očuvanoj prirodnoj sredini, velikom broju lekovitih trava i drugim pogodnostima.

Jedinstveni zagrljaj prirode, prožimanje vode i kopna koje ih okružuje, kratak je opis tri prelepa jezera: Uvačkog, Zlatarskog i Radoinjskog. Nastala su delimičnim potapanjem doline moćne planinske reke Uvac i izgradnjom tri brane.

Zlatarsko jezero

Zlatarsko jezero je veštačko jezero podignuto na reci Uvac, u neposrednoj blizini Nove Varoši. Nalazi se između planina Zlatara na jugozapadu i Murtenice na severoistoku, na 880 metara nadmorske visine. Dužina jezera je oko 21 kilometar, a najveća dubina 75 metara.

Zlatarsko jezero je treće po veličini u Srbiji posle Đerdapskog i jezera Perućac na Drini. Jezero ima površinu od 7,25 km² i najveće je u uvačkom sistemu.

Nastalo je šezdesetih godina XX veka izgradnjom hidroelektrane koja je pregradila reku Uvac kod Kokinog Broda. Brana elektrane je najveća zemljana brana izgrađena u Evropi, visoka 83 m i duga 1.264 m, a nivo jezera zbog nje varira i do 45 m.

Nalazi se na putu Beograd-crnogorsko primorje i predstavlja popularnu destinaciju za putnike koji žele da zastanu i odmore se od napornog puta.

Obala Zlatarskog jezera je uređena postavljanjem pontonske plaže sa bazenom za decu, kao i terenom za odbojku na pesku. Sa kule Vizitorskog centra posetioci mogu da uživaju u pogledu na jezero i beloglave supove.

Objekat površine 300 kvadratnih metara nalazi se u neposrednoj blizini magistralnog puta od Beograda prema crnogorskom primorju i predstavlja „kapiju“ u Rezervat. Centar je projektovan kao kula sa tri nivoa, terasom i ugostiteljskim prostorom. Na trećem spratu nalazi se vidikovac, a kula visoka skoro 13 metara sagrađena je u duhu zlatarskog kraja i od prirodnih materijala (kamena, drveta, štampanog betona).

Jezero je najvećim delom plovno što pruža mogućnosti za vožnju čamcima i potpuno uživanje u svim prirodim lepotama koje nudi. Česti gosti su biciklisti, planinari, lovci i ribolovci.

Radoinjsko jezero

Nizvodno od Zlatarskog jezera, na 810 metara nadmorske visine na reci Uvac, nalazi se Radoinjsko jezero. Jezero je nastalo pregrađivanjem reke Uvac 43 kilometra nizvodno od Zlatarskog jezera i uzvodno od ušća u Lim. Brana od kamenog nabačaja i betona kojom je pregrađen Uvac dugačka je 150, a visoka 40 metara.

Radoinjsko jezero je sastavni je deo Specijalnog rezervata prirode „Uvac“, prirodnog dobra prve kategorije, od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju. Nalazi se na 805m nadmorske visine.

Površina jezera je oko 180 ha. Jezero je uklješteno između strmih krečnjačkih obala i dugačko 11 km sa najvećom dubinom od oko 30 m. Širina vodenog ogledala neposredno iza brane iznosi 300-500 m, ali se jezero uzvodno sužava tako da je na nekim mestima uže od 50 m.

Spada u grupu manjih veštačkih jezera sa kapacitetom od četiri miliona m 3 . Prosečni proticaj vode na mestu brane je 13 m 3 /s. U vreme visokog vodostaja, voda Radoinjskog jezera dopire do brane u Kokinom Brodu.

Temperatura vode je nešto niža od Zlatarskog i Uvačkog jezera (10-12 0 C) zato što dolazi sa dna Zlatarskog jezera i dodatno se rashlađuje prolazeći kroz turbine hidroelektrane „Kokin Brod“. Ima malo koloidnih čestica u vodi, zbog relativno čvrste obale, što uslovljava i providnost do 5 m. Inače, ovo jezero ima ulogu rezervoara vode za hidroelektranu „Bistrica“ na desnoj obali jezera Potpeć na Limu. Od Radoinjskog jezera do ušća u Lim, Uvac nema većih pritoka.

U izvesnom smislu je to kompenzacioni bazen iz kojeg se u sistem Lima tunelima prebacuje znatna količina vode za hidroelektranu „Bistrica“, a potom u jezero Potpeć.

Radoinjsko jezero je izuzetno bogato ribljim fondom, a najznačajniji predstavnici su: zlatovčica, klen, skobalj, plotica, mrena, šaran...

Takođe, na liticama Radoinjskog jezera se gnezdi beloglavi sup – 2014. godine izbrojana su 22 para, a 2015. godine 24 para.

Uvačko jezero

Uvačko jezero nalazi između sela Akmačići i Bukovik u jugozapadnom delu Srbije, na teritorijama opština Sjenica i Nova Varoš, između planina Zlatar i Javor.

Nastalo je potapanjem kanjona i pregrađivanjem reke Uvac 1979. godine i izgradnjom brane kod sela Akmačići, za potrebe HE „Uvac“. Jezero je formirano od reke Uvac, a pripomaže mu reka Vapa, koja se uliva.

Nalazi se na nadmorskoj visini od 985 metara. Dugo je 25 kilometara, sa maksimalnom dubinom od 108 metara i branom dugom 160 metara i visokom 110 metara i površine 5,7 km².

Uvačko jezero je ispunilo kanjon dubine i do 100 metara koji je nadaleko poznat zbog jedinstvenih uklještenih meandara, koju je Uvac usekao u krečnjački masiv pešterske visoravni.

Jezero je u klopu Specijalnog rezervata „Uvac“, osnovan radi zaštite najveće kolonije beloglavog supa na Balkanu.

Jezero je bogato je raznim vrstama ribe, gde se posebno mogu izdvojiti šaran, klen, mladica, mrena i som.

Meandri Uvca

Uvac je najduža pritoka Lima, najznačajnija, najlepša i vodom najbogatija reka na području opštine Sjenica. Izvire ispod severoistočnih padina planine Ozren, pod Crnim borom, na nadmorskoj visini od 1.579 metara oko 14 kilometara zapadno od Sjenice. Nastaje od nekoliko rečica koje teku sa Ozrena prema dnu Caričinskog basena, u ataru sela Trijebine, i sastaju se u njegovom severoistočnom delu obrazujući glavni rečni tok, ukupne dužine od 119 kilometara i površine sliva od 1.340 kilometara kvadratnih.

Specijalni rezervat prirode „Uvac“ je zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja. Nalazi se u jugozapadnoj Srbiji, na području opštine Nova Varoš (površine 5.525 ha) i opštine Sjenica (površine 2.018 ha), odnosno ukupno 7.543 hektara. Minimalna nadmorska visina rezervata je 760 metara, a maksimalna 1.322 metara.

Za prirodno dobro prve kategorije proglašen je Uredbom Vlade Srbije od 24. marta 2006. godine.

Centralnu morfološku celinu rezervata predstavlja kanjonska dolina reke Uvac sa dolinama njenih pritoka, a posebnu vrednost kanjonskih delova doline čine uklješteni meandri čiji rtovi dostižu visinu od preko 100 metara.

Beloglavi sup

Beloglavi sup (Gyps fulvus) je retka vrsta orla lešinara, impozantne veličine, raspona krila do 3 m. Prosečna težina ptice iznosi između 8 i 9 kg, a pojedine jedinke mogu dostići težinu od 11 kg.

Ženka, krajem januara ili početkom februara, nosi samo jedno jaje i na njemu leže oba roditelja osam nedelja. Gnežđenje se obavlja uglavnom na krečnjačkim stenama. Gnežđenje je grupno i obrazuju se kolonije, retko izolovani parovi. Izlegli mladunac ostaje na gnezdu, pre prvog leta, oko četiri meseca. Supovi polno sazrevaju sa oko 5 godina.

Uloga beloglavog supa u lancu ishrane u ekosistemu je jedinstvena i nezamenljiva, isključiva hrana su mu uginule životinje, čime sprečava širenje zaraza i na taj način čini „prirodnu reciklažu“.

Ova retka vrsta je pre dvadesetak godina bila pred izumiranjem. 1990. godine, na teritoriji uvačkih jezera preživelo je samo sedam jedinki beloglavog supa. 1994. godine osnovan je Fond za zaštitu ptica grabljivica „Beloglavi sup“ i otvoreno hranilište Manastirina na koje se od tad kontinuirano iznose tela ugunulih životinja i klanični otpad. Godišnje se u „restoran“ beloglavih supova u prirodi iznese preko 50 tona hrane. Zahvaljujući tome, brojnost beloglavih supova se povećala na 67 gnezdećih parova, odnosno oko 300 jedinki. Tako je kolonija ove jedinstvene vrste ptice postala najveća na Balkanu i jedna od većih u Evropi.

Ledena pećina

U zaseoku Ušak sela Gornje Lopiže, meštani su verovali da postoje dve pećine. Ušačka i Ledena. Niko nije ni slutio da je priroda tu sagradila jedan od najzanimljivijih speleoloških objekata u Srbiji koji, štaviše, zbog svojih elemenata, predstavlja poseban kuriozitet.

Istraživanja su pokazala da ti ulazi čine jedinstven pećinski sistem dug više od 6.000 km sa brojnim kanalima u nekoliko nivoa, dvoranama, sifonima i pećinskim ukrasima koji stvaraju divne podzemne dvorce.

Ulaz u Ledenu pećinu je ispod strmog krečnjačkog odseka, a sa bočnim kanalima duža je od 2,5 km. Ukrasi poput dugačkih draperija i saliva, koji dostižu i po 10 metara, lepotom zaustavljaju dah. Ispod jednog saliva je potok koji posle desetak metara nestaje u pukotini, a tu je i bistro jezero koje ne dozvoljava prilaz dvorani sa tavanicom od tankih stalaktita.

U Miletinom dolu je, nedaleko od prvog, ulaz u jamski deo Ušačke pećine. U „utrobu“ vodi vertikalni kanal dug četrdesetak metara. Dno jame je usko, a kroz jedan od dva kanala stiže se do impresivne Velike dvorane. Donji deo joj je nagnut prema veznom kanalu koji vodi do glavnog prolaza kroz Ušačku pećinu. Na početku ovog kanala, prateći prolaz sa stubovima prebogat ukrasima, stiže se do Ledene pećine koja završava izlazom u kanjon Uvca. Ukupna dužina svih kanala tog dela je oko 2.100 m.

Lepota Ledene pećine je u njenim dvoranama međusobno povezanim ravnim, strmim ili ponorskim kanalima. Veliki beli stubovi, poneki prošarani crvenkastim ili plavičastim nijansama, delo su prirode – strpljivog umetnika i neimara izuzetne mašte.

Lim

Lim je reka koja u dužini od 220 km protiče kroz Crnu Goru, Srbiju i Bosnu i Hercegovinu (Republika Srpska) i uliva se u Drinu. Izvire iz Plavskog jezera u Crnoj Gori, i uliva se u Drinu između Goražda i Višegrada.

Na njoj su podignute dve hidroelektrane Potpeć (54 MW) i Bistrica (104 MW) između kojih se nalazi veštačko akumulaciono Potpećko jezero.

Sama reka formira kompozitnu dolinu u kojoj se naizmenično smenjuju klisure i kotline.

Bistrica

Bistrica je reka u jugozapadnoj Srbiji, desna pritoka Lima. Izvire na zapadnim padinama Giljeve. Protiče preko Pešterske visoravni, na kojoj pred Klisurom ponire i na donjem delu Klisure ponovo izbija na površinu u vidu jakog vrela. Odatle teče pretežno klisurastom dolinom prema Limu, u koji se uliva severno od Bijelog Polja.

Ukupna dužina Bistrice je 26 km. Sliv zahvata površinu od 380 km², prosečan protok na ušću iznosi 8 m³/s. Izvorni deo sliva razvijen je u serpentinama, deo zvani Klisura je izgrađen od krečnjaka, a najnizviodniji deo od karbonskih škriljaca. Sliv je slabo pošumljen i naseljen. Najvećim delom je pod pašnjacima.